Bestaat Braziliaanse Joga Bonito nog?

Wanneer men aan Brazilië en voetbal denkt, komen meteen beelden op van mooi spel, sierlijke dribbels en oogstrelende acties. Een sprankelende stijl van voetbal die misschien wel meer in de verbeelding bestaat dan in de realiteit. Is het Braziliaanse “Joga Bonito”, ofwel het mooie spel, nog steeds in actie?

Brazilië wordt beschouwd als hét voetballand, nog meer dan Engeland, en oefent een ongekende collectieve fascinatie uit. Met deelname aan alle Wereldbekers en vijf overwinningen heeft de Seleção generaties lang geïnspireerd. Van de jaren 30 tot nu, de spelers die de geschiedenis hebben gevormd, leven voort in de collectieve verbeelding, met Pelé als het boegbeeld van het mooie spel. Als winnaar van drie wereldbekers in de jaren 50, 60 en 70, belichaamde Edson Arantes do Nascimento een gefantaseerd Brazilië, waar de werkelijkheid vandaag ver afstaat van de mythe.

Want hoewel we vandaag nog steeds denken dat Brazilië synoniem staat voor mooi spel, kan dat komen door liefde voor een vervlogen tijdperk, een tijd die sommigen zelfs nooit hebben meegemaakt. Voor velen was de laatste keer dat Brazilië een toernooi won met het toepassen van het Joga Bonito in 2002 tijdens de Wereldbeker. Voor anderen moeten we teruggaan naar 1982, een jaar dat niet bepaald in het teken stond van succes, gezien de nederlaag in de finale tegen Italië. Waar de oudsten het echter over eens zijn, is dat het technische, snelle en sierlijke spel op collectief niveau niet langer realiteit is.

Een voetbalstijl in evolutie

Door de decennia heen is het wereldvoetbal geëvolueerd. Lange tijd had elk land zijn eigen kenmerken: fysiek spel voor de Engelsen, defensief voor de Italianen, rigoureus voor de Duitsers en technisch (Joga Bonito) voor de Brazilianen. Een stereotype beeld dat nog steeds de geesten en gesprekken beheerst, maar dat geen echte continuïteit meer kent in de werkelijkheid. Sinds de jaren 90 en het Bosman-arrest is het voetbal sterk vermengd en zelfs uniformer geworden. Ideeën van het ene land hebben andere bereikt, wat het spel verder heeft doen evolueren.

Daarbij is er een meer wetenschappelijke benadering van de voorbereiding gekomen, met de nadruk op fysiek. Vanaf de jaren 2000 is het voetbal veel sneller en fysieker geworden. Was er nog plaats voor mooi spel? De speelstijl die Pep Guardiola met zijn verschillende teams voorstond, bewijst dat dit wel degelijk mogelijk is. Maar alles gebeurt in een hoog tempo, met veel impact. De zoektocht naar precisie laat niet veel ruimte voor esthetische uitspattingen, behalve als dit bijdraagt aan meer efficiëntie.

Zoektocht naar efficiëntie

In 2006 speelde de Braziliaanse ploeg nog steeds Joga Bonito, met Ronaldinho als spelverdeler op het veld. Op zoek naar een nieuwe wereldtitel, leed de Seleção een traumatische nederlaag in de kwartfinale tegen Frankrijk. Acht jaar later, op eigen bodem, werd het mooie spel van Neymar en co gestopt in de halve finale tegen Duitsland. Een 1-7 nederlaag die werd ervaren als de grootste vernedering in de Braziliaanse voetbalgeschiedenis.

Sindsdien heeft Brazilië het moeilijk op mondiaal niveau. Uitgeschakeld in 2018 door België in de kwartfinale en vier jaar later in dezelfde fase door Kroatië, stuitte het Zuid-Amerikaanse land op de sterke organisatie van de Europese teams. Het spel, dat meer opbouwend wil zijn dan in het verleden en meer gebaseerd is op Europese dan op Braziliaanse ideeën, komt niet echt van de grond.

Welke spelers belichamen nog steeds het mooie spel?

Als het spel is geëvolueerd, dan komt dat ook omdat de spelers zijn veranderd. Velen van hen spelen in Europa en hebben daar de eisen van het oude continent overgenomen. Het is dan ook moeilijk om hen in het nationale team te laten spelen volgens een model waar ze niet dagelijks mee te maken hebben.

Daarnaast wijken de profielen van de spelers vaak af van het Joga Bonito. Denk maar aan Casemiro, de meest Engelse Braziliaan in zijn speelstijl. Wie zijn tegenwoordig de erfgenamen van Pelé, Ronaldinho, Romario, enzovoort? Natuurlijk denken we aan Neymar, wanneer hij niet geblesseerd is, of aan Vinicius Jr, en misschien ook aan Rodrygo. Maar verder…